ماهیت ترجمه چیست؟

بسیاری از کارشناسان، سال‌ها درباره ماهیت ترجمه با یکدیگر بحث کرده‌اند. در ادامه، اقتباسی کرده‌ایم از تحقیق دکتر محمود اردودری درباره اینکه ترجمه چیست و از نگاه محققان مختلف، این سوال را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

ترجمه یک پیوند بین دو زبان است. حال چه یک فرضیه تحقیقی باشد، چه یک اثر هنری، شاخه‌ای از ادبیات، شاخه‌ای از زبان‌شناسی یا یک مطالعه علمی! پدیده ترجمه دارای چندین بعد است که همین امر آن را پیچیده‌تر کرده‌است.

بزرگانی قرن بیستم را عصر ترجمه متن یا بازتولید نامیده‌اند، اما این نام‌گذاری کمکی به فهم ماهیت ترجمه نمی‌کند. هنوز بحث اصلی اینکه ترجمه، هنر است یا دانش، ذهن خیلی‌ها را به چالش کشیده‌است. برخی باور دارند، ترجمه نتیجه اندیشه خلاق است و نمی‌توان آن را در چارچوب منطق قرار داد.

در  دنیای امروز، ترجمه نقش مهمی دارد اما همیشه در رده پایین‌تری نسبت به متن اصلی قرار دارد. همچنین این واقعیت وجود دارد که افراد فعال در این زمینه، هرگز به اصول و فرمول مناسبی دست پیدا نکرده‌اند.

Holmes در مطالعات خود، ترجمه را به دو شاخه محض (توصیف ترجمه و بررسی تمام ابعاد آن) و کاربردی (بررسی تئوری و کاربردهای ترجمه) تقسیم کرده‌است. Toury ترجمه را جزو علوم شناختی قرار داد و آن را یک علم می‌داند. Horace که موافق نظر اوست، می‌گوید: ترجمه کلمه به کلمه متن، وظیفه یک مترجم وفادار است.

Chukovskii اما اعتقاد دارد ترجمه یک هنر مرتبه عالی است. همچنین Newmark از ترجمه به عنوان یک مهارت نام می‌برد و می‌گوید: مطابقت معنای متن مبدا و مقصد، بهترین نوع ترجمه است.

Berkeley محققی است که اعتقاد دارد، ترجمه علمی است غیرقابل پیش‌بینی مانند بیشتر علوم انسانی. اما Long و Zaixi این تصور را واهی می‌دانند و ترجمه را فرآیندی برای انتقال قلمداد می‌کنند.

Baker عقیده دارد چون ترجمه یک رشته دانشگاهی است، باید آن را مورد بررسی و مطالعه قرار داد تا بتوان آن را در چارچوب قوانین جای داد. Gabr نیز اعتقاد دارد ترجمه یک مهارت با چاشنی علم است. نیمی از آن با مهارت و نیمی دیگر با زبان‌شناسی و موارد علمی سر و کار دارد.

ترجمه در بسیاری از موارد با هنر و علم مشترک است. انتخاب خلاقانه کلمات و چینش آن‌ها نوعی هنر است و دانستن کاربرد و قواعد و دستور زبان‌های مبدا و مقصد، نوعی علم تلقی می‌شود.

برخلاف نظر مترجمان تازه‌کار که فکر می‌کنند می‌توان با درک رابطه میان کلمات و قواعد زبان، ترجمه را در چهارچوبی مشخص جای داد، هنر در ترجمه نقش بسیار زیادی را ایفا می‌کند. ذهن برخی از این مترجمان، مانند کدنویس‌های عمل می‌کند و ترجمه را مانند رمزنگاری می‌بینند.

مترجمان ادبی، کار خود را یک هنر می‌دانند و مترجمان حقوقی و کسب و کار، یک مهارت. همچنین با کمک علم و اصول زبان‌شناسی این مهارت را تقویت کرد.

در نتیجه می‌توان اینطور گفت: ماهیت ترجمه، آمیزه‌ای از علم، هنر و مهارت است. این ۳ مکمل یکدیگرند و بدون یکی از این سه، ترجمه تولیدی مناسب نخواهد بود.